امروزه پدیده وبلاگ یکی از مهم‌ترین‌ها در فناوری اطلاعات محسوب می‌شود. پدیده‌ای که مدتی کوتاه پس از تولدش، مرزها را درنوردیده و پا به اجتماع پارسی‌زبانان گزارده است. در زمینه ساخت یک وبلاگ، تا کنون سه کتاب منتشر شده است که هم‌اکنون به بررسی و نقد این سه می‌بپردازم:
۱- داریوش فرسایی، راهنمای آسان وبلاگ‌نویسی، تهران، آینده دیگر و میرزایی، نوبت اول، تابستان ۱۳۸۲، ۹۶ صفحه، فارسی.
۲- حسین یعسوبی، راهنمای ساخت Weblog، تهران: ناقوس، بهار ۱۳۸۳، ۶۸ صفحه، فارسی.
۳- شهاب مباشری، کلید وبلاگ، تهران، توسعه آموزش، نوبت اول، اسفند ۱۳۸۲، ۹۴ صفحه، فارسی.
۱- راهنمای آسان وبلاگ‌نویسی
ساخت، انتشار و مدیریت انواع وبلاگ
این کتاب سعی دارد تا با معرفی تعدادی از نرم‌افزارها و سیستم‌های انتشار وبلاگ، طرز ساخت وبلاگ را به وسیله آنها در قالب دروس به همراه تصاویر، به کاربران علاقه‌مند آموزش دهد. سطح آموزشی کتاب برای کاربران ابتدایی و متوسطی است که قصد ساخت وبلاگ دارند و روند آموزشی آن به صورتی است که کاربر ناآشنا به ساخت یک وبلاگ بتواند در گام‌هایی به دنبال هم با سیستم‌های ساخت وبلاگ آشنا شود و روش راه‌اندازی یک وبلاگ را گام به گام بیاموزد و در نهایت بتواند تغییرات را در ظاهر وبلاگ خود اعمال کرده و آن را بهتر مدیریت نماید.
مؤلف کتاب دارای مدرک کارشناسی در رشته اقتصاد و با گرایش بازرگانی متولد ۱۳۳۹ بوده و تاکنون نزدیک به هشتاد عنوان کتاب در زمینه علوم رایانه، ترجمه و تالیف کرده‌اند. مدیریت انتشارات آینده دیگر که یکی از ناشران این کتاب می‌باشد نیز بر عهده ایشان است.
کتاب راهنمای آسان وبلاگ‌نویسی در شش بخش و هر کدام به عنوان یک درس تنظیم شده است که لزوماً دنبال هم نیستند و هر یک می‌تواند به طور مستقل کاربر را به سمت ساخت یک وبلاگ هدایت نماید. این شش درس به ترتیب عبارت است از:
درس اول
وبلاگ چیست؟ به تعریف وبلاگ و دنیای وبلاگ‌نویسی می‌پردازد. ساختار تشکیل‌دهنده یک وبلاگ و عناصر وابسته آن به همراه اصطلاحات مرتبط، در این درس تشریح شده است.
درس دوم
تنها به معرفی برنامه‌های رابطی که به صورت سرویس‌گیرنده (Client) بر روی رایانه کاربران نصب می‌شود، پرداخته شده است و چند برنامه کاربردی‌تر و مشهورتر در آن معرفی شده که عبارت است از: Blog buddy، w.bloggar، Slug و Radio userland.
درس سوم
مختص معرفی سرویس‌دهنده بلاگر به عنوان رایج‌ترین ابزار وبلاگ‌نویسی بوده و در این درس شیوه کار، ملزومات، طریقه ایجاد یک وبلاگ، پست مطالب، تنظیمات بلاگر، تغییرات و عیب‌یابی در بلاگر به تفصیل و به همراه تصاویر تشریح شده است. در این درس علاوه بر روش ساخت یک وبلاگ رایگان در بلاگر، روش مدیریت و ساخت یک وبلاگ خارج از حوزه Blogspot و در حوزه‌های شخصی توضیح داده شده است.
درس چهارم
آموزش وبلاگ‌نویسی به کمک برنامه Radio userland است. در این درس طریقه بارگذاری و نصب برنامهradio userland، طرز کار و نوشتن مطالب در آن، بخش‌های متعدد این برنامه، نکته‌های انتشار وبلاگ و ویرایش کدها توضیح داده شده است.
درس پنجم
این بخش به سیستم مدیریت محتوای Movabletype که یکی از پرقدرت‌ترین و محبوب‌ترین برنامه‌های انتشار وبلاگ بر روی فضای اختصاصی (Host) می‌پردازد. در این درس طریقه بارگذاری و نصب این سیستم بر روی فضای اختصاصی توضیح داده شده و بخش‌های متعدد و امکانات آن به طور خلاصه تشریح شده است.
درس ششم
امکانات پیشرفته‌ای که سرویس‌دهنده بلاگر به کاربران ویژه خود می‌دهد و Blogger pro نامیده می‌شود، به صورت درس ششم در انتهای کتاب گنجانده شده است. در این درس به معرفی این سرویس و مقایسه آن با سرویس پیش‌فرض بلاگر پرداخته می‌شود.
از نکاتی که در این کتاب به نسبت کتب مشابه به چشم می‌آید، تنوع سرویس‌های معرفی‌شده در آن است که از این نظر سیستم‌ها و برنامه‌های متنوع‌تری را معرفی می‌کند. اشاره به برخی از اشکال‌ها و تشریح مشکلات و روش رفع آنها از ویژگی‌های دیگر این کتاب است. برخی از بخش‌ها و سرفصل‌های دروس برای کاربر ناآشنا راهنمای خوبی بوده و می‌تواند وی را در ساخت وبلاگ دلخواه خود یاری رساند اما در برخی از موارد موضوع به گونه‌ای تشریح شده که تنها کاربران باتجربه‌تر از آنها سر در می‌آورند. از نقاط قوت این کتاب شرح برنامه‌های سمت سرویس‌گیرنده یا Client است که در کتب مشابه به هیچ‌وجه به آنها پرداخته نشده است.
نحوهٔ تنظیم مطالب مندرج در دروس نشان‌دهندهٔ آن است که مؤلف عملاً تمامی مراحل را طی کرده و به برخی از مشکلات پیش آمده شخصاً برخورده و روش حل آنها را نیز متذکر شده است، اما به دلیل اینکه تمامی دروس بر روی وبلاگ‌های انگلیسی آزمایش شده‌اند، عملاً مشکلاتی را که یک کاربر برای ایجاد یک وبلاگ به زبان فارسی به آن برخواهد خورد از قلم افتاده است. مواردی چون تنظیم صفحات برای متون فارسی که یکی از مشکلات پایه برای وبلاگ‌های فارسی است از نکاتی است که مخاطب فارسی‌زبان در بیشتر مواقع با آن دست به گریبان است. سیستم‌های مدیریت محتوای فارسی مانند پرشین‌بلاگ و بلاگ‌اسکای در این کتاب تشریح نشده و این در حالی است که بسیاری از وبلاگ‌های فارسی و درصد عظیمی از آنها بر روی این دو سرویس‌دهنده و بالاخص پرشین‌بلاگ تشکیل شده و می‌شود. تصاویر موجود در کتاب در بسیاری از موارد کوچک، کم کیفیت و ناخوانا هستند و تنها شمایی کلی از آن‌چه که کاربر در عمل با آن برخورد می‌کند را متصور می‌سازند. برخی از سرویس‌دهنده‌های مشمول کتاب هم‌اکنون تغییر کرده‌اند و نسخه‌های جدیدتر و کارآمدتری را منتشر کرده که به دلیل زمان چاپ کتاب یعنی تابستان ۸۲ توضیحات و دروس مربوطه عملاً کاربرد خود را از دست داده‌اند. از جمله این موارد می‌توان به سرویس‌دهنده بلاگر اشاره کرد که تغییرات نسخه اخیر آن باعث شده است که فصول مربوط به تشریح آن در این کتاب کاربرد بسیار کمتری را در حال حاضر پیدا نمایند. کتاب مذکور فاقد بخشی به عنوان ضمیمه است و منابع به‌صورت پیوند (Link) در بخش‌های متعدد کتاب به چشم می‌خورد.
۲- راهنمای ساخت Weblog
ساخت، انتشار و مدیریت وبلاگ
این کتاب سعی دارد به زبان ساده طرز ساخت وبلاگ با سیستم‌های پرشین‌بلاگ و بلاگر را به خوانندگان توضیح دهد. علاوه بر این، خواننده می‌تواند طریقه استفاده از ابزارهای دیگر لازم وبلاگ‌نویسی را بیاموزد. چگونگی اضافه کردن نظرسنجی، ایجاد یک فضای رایگان برای بارگذاری فایل‌ها و تصاویر، اضافه کردن شمارنده (Counter) و وضعیت آنلاین بودن نویسنده در یاهومسنجر به وبلاگ از بخش‌های مفیدی است که برای کاربران با سطح ابتدایی نوشته شده است.
مقدمه کتاب شامل تعریف وبلاگ به چند روایت مختلف است و به تشریح وبلاگ و وبلاگ‌نویس می‌پردازد.
کتاب مذکور از دو بخش مجزا تشکیل شده است که هر کدام به تفصیل به روش‌های ساخت وبلاگ در پرشین‌بلاگ و بلاگر می‌پردازند.
بخش اول مربوط است به ایجاد وبلاگ در سایت پرشین‌بلاگ. سایت پرشین‌بلاگ نخستین سرویس‌دهنده ایرانی ساخت وبلاگ است. این بخش به‌صورت گام به گام به همراه تصاویر، مراحل ساخت وبلاگ را توضیح می‌دهد. این مراحل شامل عضویت در سایت، ساخت وبلاگ، طریقه انتشار مطالب، گذاشتن تصویر و موسیقی می‌باشد. ثبت وبلاگ در فهرست، فراموش‌کردن کلمهٔ عبور، انجمن‌های گفت‌وگوی پرشین‌بلاگ و طرز عضویت و فعالیت در آن از توضیحات مفیدی است که به این بخش افزوده شده است.
بخش دوم، مختص سرویس‌دهنده Blogger است. در این بخش همانند بخش قبلی ساخت یک وبلاگ از طریق سایت بلاگر توضیح داده می‌شود. طریقه عضویت در این سایت، فارسی کردن قالب‌های پیش‌فرض بلاگر، طریقه انتشار مطالب، تغییر در تنظیمات وبلاگ، طریقه ساخت وبلاگ گروهی، توضیح چند ترفند برای وبلاگ‌های فارسی و اضافه کردن تصاویر در وبلاگ از جمله مطالب این بخش است.
کتاب مذکور به سرویس‌دهنده پرشین‌بلاگ هم می‌پردازد که یکی از پرکاربرد‌ترین سایت‌های ارائه‌کننده وبلاگ برای فارسی‌زبانان بوده و به دلیل محیط فارسی مورد استقبال کاربران ایرانی قرار گرفته است. به همین دلیل توضیح و تشریح آن بسیار مفید بوده مخصوصاً سطح نوشته‌ها به گونه‌ای است که یک کاربر با سطح دانش ابتدایی می‌تواند به راحتی از این کتاب استفاده کند و برای خود وبلاگ تشکیل دهد. از نقاط قوت این کتاب می‌توان به این اشاره کرد که سیستم بلاگر را برای کاربران فارسی‌زبان تشریح کرده است. ترفندها و ابزار دیگر مانند طریقه عضویت در چند هوستینگ رایگان و چگونگی اضافه کردن شمارنده، موسیقی و تصویر به وبلاگ از جمله مواردی هستند که همواره مورد سوؤال بسیاری از کاربران بوده‌اند که به آنها در این کتاب پاسخ داده شده است. اشکال کتاب مورد بحث همانند کتاب‌های مشابه در قدیمی شدن مطالب آن و تغییراتی است که در نسخه‌های جدید این نرم‌افزارها اعمال شده است، اما ذکری از آنها در کتاب نیامده است. تصاویر کتاب به اندازه کافی گویا و واضح هستند و از این نظر راهنمای تصویری خوبی را برای خواننده متصور می‌نمایند. سیستم‌های کاربردی دیگر وبلاگ‌نویسی و مدیریت محتوای وبلاگ از قبیل مووبل‌تایپ نیز هر چند مختصر در کتاب نیامده است.
۳- کلید وبلاگ
وبلاگ چیست و چگونه ساخته می‌شود؟
این کتاب سعی دارد تا به خواننده درباره تاریخچه وبلاگ توضیح دهد و برخی از پیشگامان و وبلاگ‌های معروف خارجی و ایرانی را معرفی نماید. نویسنده در ادامه سعی دارد تا خواننده را در انتخاب یک سرویس‌دهنده مناسب یاری دهد که پیشنهاد و تاکید وی بر روی سرویس‌دهنده بلاگر است. به ادامهٔ مطالب راهنمای قدم به قدم و تصویری برای ایجاد وبلاگ ارائه شده است. همچنین در میان مطالب، راه‌های قراردادن لینک و تصویر و روش ایجاد نظرخواهی و پیغام‌گذاری برای مطالب به چشم می‌خورد.
نویسندهٔ کتاب دارای مدرک کارشناسی ارشد مهندسی مخابرات از دانشگاه شیراز بوده و تا کنون تألیفات، ترجمه‌ها و تحقیقات بسیاری را در زمینه‌های فناوری اطلاعات و علوم انفورماتیک به رشته تحریر درآورده است. ایشان همچنین مدیر مسؤول و صاحب امتیاز ماهنامهٔ فروغ هستند.
کتاب کلید وبلاگ در بخش ابتدایی خود با نثری متفاوت به تعریف وبلاگ می‌پردازد و شرایطی را که یک پایگاه اینترنتی باید برای داشتن نام وبلاگ داشته باشد، شرح می‌دهد. در ادامهٔ این بخش پیوست‌هایی موجود است که به معرفی چند نمونه وبلاگ ایرانی می‌پردازد. نویسنده سعی دارد در این بخش با آوردن دلایلی مستند که در زمان تحریر آن ثبت شده‌اند، خواننده را به انتخاب سرویس بلاگر مجاب نماید. در قسمت بعد نویسنده با شرح گام‌هایی مشخص به همراه تصاویر راه‌انداختن یک وبلاگ در Blogger را به خواننده آموزش می‌دهد.
گام بعدی تشریح بخش‌های محیط ویرایش‌گر بلاگر و بخش‌های تشکیل‌دهنده یک وبلاگ از نظر ظاهری است. تغییر تنظیمات وبلاگ و قالب‌های پیش‌فرض آن را که برای وبلاگ‌هایی با محتوای چپ‌نویس آماده شده و همچنین شرح تگ‌های مهم این سرویس‌دهنده در ادامه مطالب به تفصیل توضیح داده می‌شود.
گذاشتن لینک و تصاویر در محتوا و توضیح تگ‌های HTML مربوط به این دو در بخشی جداگانه شرح داده می‌شود.
بخش بعدی روش چگونگی اضافه کردن امکان نظرخواهی به انتهای هر مطلب است. برای این مهم ضمن اشاره به برخی از سرویس‌دهنده‌های مختص نظرخواهی از قبیل BlogSpeak، HaloScan، YACCS، Falaserio، BlogOut، Enetation و CommentThis به شرح کامل و تصویری استفاده از HaloScan پرداخته می‌شود.
آمار بازدیدکنندگان یک وبلاگ و آگاهی از تعداد آنها با معرفی یک شمارنده به نام NedStat و چگونگی عضویت در سایت آن و اضافه کردن کدهای مربوط محتوای قسمت بعدی این کتاب است. همچنین استفاده از یکی از امکانات جدید بلاگر یعنی شمارنده نیز در همین بخش شرح داده می‌شود.
در بخش پایانی سرویس‌دهنده ایرانی پرشین‌بلاگ به‌صورت مختصر توضیح داده می‌شود. همچنین نکاتی نیز علاوه بر چگونگی عضویت در این سایت، در این بخش موجود است.
کلید وبلاگ از جمله کتاب‌هایی است که در حجم کم نوشته شده است و نویسنده قصد دارد تا با پیشنهاد یکی از سرویس‌دهنده‌های مشهور دنیا، راهنمای مناسبی را در اختیار خوانندگان قرار دهد. تصاویر مندرج در این کتاب به اندازه کافی واضح و گویا هستند و نویسنده دستور ساخت یک وبلاگ فارسی را کاملاً شرح داده است. با توجه به اینکه سایت بلاگر در ماه‌های اخیر تغییراتی کلی را در سایت خود اعمال کرده است، این راهنما نیز مانند راهنماهای موجود مشابه تطابق تصویری و بعضاً توضیحی را با نسخه کنونی ندارد اما به نسبت دو کتاب قبل نسخه جدیدتر و مابین نسخه قدیم و فعلی را شامل می‌شود. از کمبودهای موجود در این کتاب می‌توان به شرح تنها یک سرویس‌دهنده اشاره کرد و متاسفانه نویسنده به شرح سرویس‌دهنده‌های دیگر نپرداخته است. مثال‌های کتاب بسیار روشن و حقیقی بوده و از وبلاگ‌های فعال برای این منظور استفاده شده است.
– مقاله فوق در شماره ۷۹ و ۸۰ کتاب ماه کلیات به چاپ رسیده است.