زیگزاگ– شما هم ممکن است مانند من در اولین برخورد با یک سایت «ویکی» با این پرسش مواجه شوید که «چطور ممکن است هر کسی اجازه داشته باشد محتوای هر صفحه این سایت را دستکاری کند؟». اما پس از چند دقیقه مطالعه راهنمای سایت متوجه خواهید شد که با یکی از پدیده‌های اینترنت مواجه هستید، یک دانشنامه آنلاین.
بارزترین ویژگی یک دانشنامه آنلاین از نوع «ویکی» این است که نویسنده مشخصی ندارد. هر کسی می‌تواند یک مطلب جدید به این دانشنامه اضافه یا مطالب نوشته‌شده را ویرایش کند. این موضوع باعث شده است تا هر کاربر اینترنت بتواند به اندازه توان خود اطلاعات به این دانشنامه بیافزاید.
البته در کنار این نقطه قوت بزرگ که حاصل خرد جمعی است، مشکلات دیگری هم بروز کرده است. از جمله این مشکلات می‌توان به ساختار سلسله مراتبی ویکی‌پدیا اشاره کرد که باعث شده تا برخی تئوری‌پردازان ادعا کنند که ویکی‌پدیا جمع عظیمی کاربر با حقوق برابر دارد و چند هزار نفر با حقوق بسیار بیشتر و چند ده نفر با حقوق نامحدود.
به دنبال چنین نظریات چالش‌برانگیزی به تدریج رقبایی هم برای ویکی‌پدیا پا به عرصه اینترنت می‌گذارند که هشداری جدی برای بزرگ‌ترین دانشنامه آنلاین تلقی می‌شود که میلیون‌ها صفحه ورودی از علوم مختلف را در خود جای داده است.
«ویکی‌پدیا» مشهورترین ویکی اینترنت است اما «ویکی»های مشهور دیگری هم وجود دارند که کاربران کمتر با آنها آشنایند. ویکی‌هایی که هر کدام در نوع خود قابل توجه بوده و برای بسیاری از کاربران اینترنت ناشناخته‌اند. از این دسته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد که از پروژه‌های بنیاد ویکی‌مدیا به شمار می‌روند:
ویکی‌واژه Wiktionary: یک فرهنگ واژه‌ها به همه زبان‌های موجود است که با همکاری همگانی بر روی اینترنت پدید می‌آید. ویکی‌واژه فرهنگی آزاد از واژه‌هاست که در آن معنی، ریشه و تلفظ واژه‌ها گنجانده می‌شود. ویکی‌واژه مکمل واژگانی دانشنامه آزاد ویکی‌پدیا شمرده می‌شود.
ویکی‌نِبشته یا کتابخانه آزاد WikiSource: هدف از این کتابخانه فراهم آوردن مجموعه‌ای آزاد از کتاب‌ها، نوشتارها و متون و مراجع بنیادین دیگر به همه زبان‌ها است. ترجمه متون بنیادین به زبان‌های گوناگون نیز از اهداف این پروژه است.
ویکی‌گونه Wikispecies: یکی از پروژه‌های ویکی که برای راهنمایی در مورد گونه‌های زیستی به کار می‌رود و در یک گونه بالا رده‌ها و زیر رده‌ها را مشخص می‌کند.
ویکی‌گزارش WikiNews: یک مرجع خبری با محتوای آزاد است.
ویکی‌گفتاورد Wikiquote: این پروژه از نرم‌افزار «مدیاویکی» برای ایجاد مجموعه‌ای عظیم از نقل‌قول‌های افراد برجسته، کتاب‌ها و ضرب‌المثل‌ها به همراه جزئیات آنها استفاده می‌کند.
ویکی‌انبار Wikimedia Commons: انبار و مجموعه‌ای از پرونده‌های آوایی، تصویری و دیگر فایل‌های چندرسانه‌ای است که محتوای آن برای استفاده همگان آزاد است.
ویکی‌دانشگاه Wikiversity: اجتماعی است برای آفریدن و بهره بردن از مواد آموزشی آزاد و فعالیت‌ها، برای ایجاد محیطی که همگان بتوانند به آموزش و آموزاندن، پژوهش و خدمت‌رسانی بپردازند. دانش آموزان، دانشجویان و آموزگاران با پیوستن به ویکی‌دانشگاه می‌تواند صفحات را ویرایش کنند.
در کنار این ویکی‌های مشهور، ویکی‌های دیگری هم راه‌اندازی شده‌اند که توسط نهادهای دیگر یا افرادی خوش‌ذوق هدایت می‌شوند. از جمله این ویکی‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ویکی‌چگونه WikiHow: ویکی‌چگونه به پرسش‌های کاربران در دسته‌بندی‌های مختلف جواب می‌دهد. هر کسی می‌تواند یکی از پرسشگران یا یکی از پاسخ‌دهندگان باشد. این سایت سؤالات را در حوزه‌های متنوعی مانند سفر، هنر، حیوانات خانگی، سلامتی، اقتصاد و… دسته‌بندی کرده است.
ویکی‌نقشه WikiMapia: در این ویکی هر کسی می‌تواند روی نقشه جغرافیایی گوگل، اطلاعاتی درباره مکان‌های جغرافیایی اضافه یا ویرایش کند.
نانشنامه یا دری‌وری‌نامه Uncyclopedia: این یکی از ابتکاراتی است که توسط برخی کاربران اینترنت راه‌اندازی شده تا مفهومی طنز برای ویکی ایجاد کنند.
سیتیزن‌دیوم Citizendium: این پروژه توسط یکی از بنیانگذاران ویکی‌پدیا پایه‌گذاری شده و هر کسی نمی‌تواند ویراستار آن باشد. کسی ویراستار را انتخاب نمی‌کند و او مجبور است با اسم حقیقی بنویسد و متخصص بودن خود را ثابت کند.
درباره ما AboutUs: این ویکی که مخصوص دامنه‌های سایت طراحی شده است به ازای هر دامنه (Domain) سایت صفحه‌ای ایجاد می‌کند تا بتوان مشخصات سایت را به صورت قابل ویرایش در آن ثبت کرد.
ویدی‌پدیا Vidipedia: یک ویکی دیگر با این تفاوت که محتوایش را فایل‌های ویدئویی تشکیل می‌دهند.
ویکی‌سفر WikiTravel: تمام اطلاعاتی را که برای سفر به یک نقطه نیاز دارید می‌توانید از این ویکی پیدا کنید یا اگر اطلاعات مفیدی کسب کرده‌اید با دیگران در میان بگذارید.
موفقیت پروژه‌ای مانند ویکی‌پدیا باعث شده است تا ویکی‌های زیادی روی اینترنت ایجاد شوند. به علت کدباز (Open Source) بودن هر کسی می‌تواند با نصب برنامه مدیریت محتوای ویکی، سایت ویکی دلخواه خود را بسازد. به همین علت تعداد این نوع سایت‌ها که محتوایش مشارکت همگان را می‌طلبد، رو به افزایش است.
ویکی یکی از بهترین اتفاقاتی بوده که در اینترنت رخ داده و طرفدارانش آن را به جوامع ایده‌آل اشتراکی در دنیای مجازی تشبیه می‌کنند که چندان دچار ضعف‌های نمونه‌های واقعی این فلسفه نشده است.
کار با ویکی‌ها از چند زاویه جذاب است. به عنوان کاربر همواره می‌توان به منابع عظیمی از اطلاعات در آن دست پیدا کرد. به عنوان یک کاربر فعال محتواساز، حس خوبی در تکمیل بخشی از این دانشنامه خواهید داشت و در مواردی مانند «نانشنامه» با خواندن طنزهایی چون این مورد خواهید خندید:
کانال سوئز: یکی از معروف‌ترین کانال‌های پارسی (فارسی) زبان است که عموماً تصاویری مستهجن از اقصی نقاط جهان را در معرض دید عموم گذاشته و خجالت هم نمی‌کشد.
گاهی وقت‌ها آدم نمی‌داند برای حل برخی از سؤالات خود چه گِلی به سرش بگیرد. این جور مواقع اگر اهل اینترنت باشید، سعی می‌کنید بروید سراغ اینترنت و جست‌وجو کنید بلکه به جواب سؤالاتش برسید.